Kỹ thuật nuôi Dế

Kỹ thuật nuôi Dế

Nhiều nước, nhất là các nước ở châu Á coi một số loại côn trùng là món ăn ngon. Ở nước ta các loại côn trùng như cào cào, châu chấu, dế, tằm, sâu chit, nhộng tằm, rươi. là những loại côn trùng được dùng làm món ăn, một số nơi được coi là món ăn quý. Với loài dế cũng có nhiều giống như: dế ché, dế cơm to con, thân màu nâu đen, hai chân sau to có màu nâu sẩm. Dế cơm có cùng kích cỡ như dế ché, cánh màu đen đậm, chân nâu nhạt, đây là hai giống to con và lịch lỡm nhất trong họ nhà dế. Ngoài ra còn có các loại dế nhỏ con hơn như dế mọi, dế ta, dế nhủi, dế mèn - cái tên quen thuộc trong tiểu thuyết "dế mèn phiêu lưu ký" của nhà văn Tô Hoài, nhỏ con nhất và thường sống dưới lớp vỏ cây là dế dủi, không cánh. Trong các loại dế này, dế ta có màu đen tuyền, đầu cánh có đốm trắng vàng, là loại dế đã được anh Lê thanh Tùng - người đầu tiên ở Việt nam nghiên cứu so sánh giữa các giống dể tìm được và tìm ra giống dế dễ nuôi, thích hợp cho quy trình nuôi công nghiệp nhằm tạo ra sản phẩm đồng loạt. Người viết bài này mô tả lại từng loại dế và kỹ thuật nuôi dế theo hướng công nghiệp đã được anh Tùng - người đã dồn hết tâm huyết, dày công nghiên cứu tìm cho ra công nghệ cho dế đẻ, kỹ thuật ấp trứng, kỹ thuật nuôi dế để có trại dế Thanh Tùng ngày nay.
1. Đặc điểm sinh trưởng phát dục của dế

- Sinh trưởng: từ lúc nở ra cho đến khoảng 45 ngày tuổi là xuất bán. Từ ngày thứ 45 trở đi dế phát triển cánh. Ngày tuổi 60 trở đi dế đã trưởng thành, bắt đầu sinh sản.
- Sinh sản: hai tháng tuổi dế đã thành thục sinh dục và có thể ghép đôi giao phối cho sinh sản.
Mỗi thùng nuôi cho ghép 30 con cái và 15 con đực trưởng thành. Dế chỉ đẻ trong vòng hai tháng là thải loại.
- Khay đẻ cho dế: khi dế đẻ cần chuẩn bị khay đẻ cho dế, khay đẻ cho dế giống như gạt tàn thuốc lá chứa đất ẩm sâu 1,5 cm.. Khay đẻ được đặt vào thùng dế bố mẹ hàng ngày. Cứ sau mỗi ngày khay đẻ được lấy ra đưa đi ấp, sau đó đưa khay mới vào thùng nuôi để dế đẻ tiếp. Mỗi ngày 30 con dế mẹ có thể đẻ hàng nghìn trứng vào khay đẻ.
- Ép nở: khay đẻ của dế được lấy ra đưa đi ấp, trước khi cho vào thùng ấp chuẩn bị hai khăn bông vuông (loại khăn lạnh lau mặt ở các nhà hàng), nhúng nước ướt rồi đặt dưới đáy thùng ấp sau đó đặt khay trứng trên khăn ướt và dùng khăn ướt thứ hai đã nhúng nước đậy lên khay trứng để giữ độ ẩm. Sau khi đã làm xong các việc nói trên đậy nắp thùng lại.
- Nhiệt độ cần cho trứng nở khoảng 24 - 25 độ C (nhiệt độ phòng). Cứ 3 - 4 ngày, thay khăn ướt một lần để giữ độ ẩm. Sau 9 - 10 ngày toàn bộ trứng trong khay bắt đầu nở. Khi thấy dế đã nở hết, lấy khay đẻ ra khỏi thùng và chuyển dế con vào thùng nuôi.

- Thùng nuôi dế: thùng nuôi dế con có thể bằng nhựa, vại, lu có đường kính từ 45 - 50 cm, cao 60 cm, có nắp đậy làm bằng bìa cứng, kê thùng cách nền bằng gạch hay kệ kê. Nắp đậy bằng bìa cứng, khoét một lổ ở giữa có đường kính 3 - 4 cm để thông khí và quan sát, chăm sóc dế hàng ngày. Trước khi chuyển dế con vào thùng nuôi, thùng phải vệ sinh sạch, tìm một nắm cỏ xanh rửa sạch, rẩy nước lên, khoanh tròn xung quanh đáy thùng để dế ăn và có nơi leo trèo, một ít cám viên gà con đã nghiền nhuyễn. Khi dế trưởng thành nếu thấy chật cần chia ra thùng nuôi mới để dế lớn nhanh...

- Thức ăn của dế: thức ăn của dế là cỏ, cám hổn hợp. Tùy theo lứa tuổi mà thức ăn được cho nhiều hay ít ở đáy thùng nuôi. Hàng ngày nước được phun sương quanh thành thùng để dế uống. Dế ngày một trưởng thành, lượng thức ăn ngày càng tăng lên tùy thuộc vào sức ăn của dế. Dế trưởng thành, một cân được khoảng 700 con. Hiện tại một khay trứng bán 40.000 đồng, dế bán được 250.000 đồng/kg.
- Phòng chống chuột, kiến cho dế: khi nuôi dế chú ý phòng tránh kiến cho dế. Quanh nơi nuôi dế phải có rãnh nước bảo vệ. Thùng nuôi dế phải có nắp đậy để tránh chuột.
- Các món ăn từ dế: trước khi chế biến các món ăn từ dế, cần bóp bụng dế để bỏ phân, rửa sạch sau đó mới chế biến. Dế có thể chiên dòn, chiên bơ, tẩm bột để chiên.. ăn cùng với bánh phồng tôm, bánh tráng hoặc cuốn bánh tráng với rau sống là những món ăn đặc sản từ dế.
2. Những lưu ý khi nuôi dế
- Chọn dế giống bố mẹ to, khỏe mạnh (đủ râu, chân, không dị tật). Tùy theo phương tiện nuôi mà phân số lượng hợp lý. Nuôi dế giống bố mẹ (ép đẻ) trong xô có dung tích 45 lít thì thả 20 dế cái, 10 dế đực.
- Nếu xô 80 lít thả 30 dế cái và 15 dế đực. Có thể nuôi dế trong xô, thau, chậu, khay có nắp đậy..., trước khi nuôi rửa sạch, phơi khô, nắp xô đục nhiều lỗ tạo thông thoáng.

- Trong xô nuôi, có rế (rế để xoong nồi) hay vĩ tre, rế có lỗ nhỏ (dày) nuôi dế con mới nở đến 25 ngày tuổi, loại thưa nuôi tiếp theo đến thu hoạch. Xô loại 45 lít xếp khoảng 10 rế, 80 lít thì 15 rế. Rế xếp chồng lên nhau tạo khoảng trống để khay đất cho dế đẻ trứng, máng thức ăn, nước uống. Đất dùng trong khay là đất xốp, ẩm vừa phải, có độ dày 3 - 4 cm (có thể dùng đất trộn với xơ dừa xay). Đất cho vào không có kiến, không bị ô nhiễm. Có thể dùng vỏ nghêu, hoặc bằng đồ sứ kích thước không quá lớn (tránh dế con té chết) làm máng thức ăn, nước uống cho dế.
- Thức ăn là cám chế biến, loại dùng cho gà con ăn. Cho dế ăn nên xay cám thành bột, để khô ráo, không mua cám nhiều một lúc dễ bị mốc. Có thể cho dế ăn thêm miếng dưa hấu (nhớ cắt bỏ phần ruột đỏ), lấy phần sát vỏ, không để nhiều. Cho ăn thêm rau xanh, cải ngọt, cà rốt, củ sắn, cỏ tươi... Chú ý thức ăn chỉ ăn trong ngày, còn dư phải bỏ. Cần lưu ý không cho dế ăn mầm đậu các loại, chúng sẽ bị rụng râu, chân mà chết. 3. Kỹ thuật nuôi dế
a) Nuôi dế đẻ
- Để dế đẻ nhiều và dế con khỏe mạnh, cần lưu ý: Xô nuôi (loại 80 lít) vệ sinh sạch, để ráo nước, sau đó cho khay đất hình tròn có thể làm bằng xi măng, đường kính 10 - 12 cm, cho vào lớp đất dày khoảng 3 - 4 cm, độ ẩm vừa phải. Đặt khay đất vào đáy xô lệch sang một bên, bên kia úp chồng rế lên, phủ lên rế một ít cỏ tươi. Phun nước dạng sương lên cỏ tươi mỗi ngày 1 - 2 lần tạo nhiệt độ trong xô 25 – 27 độ C. Đặt một máng thức ăn và một máng nước lên rế. Thả dế bố mẹ theo tỷ lệ như trên, ép đẻ có thể thả 50 cái, 25 đực trong xô 80 lít. Sau 2 - 3 ngày dế đẻ trứng vào khay đất.
- Sau khi dế đẻ một ngày, chuyển khay trứng sang thùng ấp và đặt khay đất khác vào trong xô. Có thể dùng thùng các-tông loại dày hoặc khay nhựa có kích thước 60 x 40 x 20 cm để ấp trứng, nỗi thùng có thể để 8 - 10 khay trứng. Thùng ấp phải kín, có nắp đậy (dùng lưới muỗi), theo dõi hàng ngày, tránh kiến gây hại. Sau 7 - 10 ngày trứng nở, tiếp theo là chuyển sang nuôi thịt với số lượng 400 - 500 con/xô 80 lít. Cần làm vệ sinh xô nuôi và rế sạch sẽ; xô nuôi, máng thức ăn phải được che đậy, tránh nấm mốc...
b) Nuôi dế thịt

- Ngoài xô có thể dùng chậu, thau nhưng tránh dế bò ra, nơi nuôi yên tĩnh, thoáng mát. Đặt rế, máng thức ăn, nước uống, phủ cỏ tươi như nuôi dế đẻ nhưng số lượng nhiều hơn (500 con với xô 80 lít, 300 con ở xô 45 lít). Chăm sóc và phun nước ngày 1 - 2 lần, tránh nước đọng, ẩm mốc trong xô, tránh để thức ăn tồn dư, hư thối và không để khay đất trong xô như nuôi dế đẻ. Dế nuôi trong xô khoảng 45 ngày là thu hoạch (1.000 con được 1 kg).

- Ngoài ra có thể làm chuồng nuôi dế, tránh dế bò ra, nuôi 1.000 con/m2. Chuồng làm bằng xi măng, kích thước một ô rộng 1 m x dài 1,2 m x cao 0,5 m, mặt tường nhẵn tránh dế bò ra, che đậy bằng lưới phía trên. Chuồng xây xong cần ngâm nước cho hết chất xi măng. Xung quanh chuồng làm rãnh nước tránh kiến, côn trùng xâm hại. Chồng vào 25 rế, tạo khoảng không cho dế. Cũng cần chăm sóc như nuôi trong xô, chú ý phun nước (dạng sương) 2 - 3 lần/ngày. Nuôi trong chuồng khoảng 45 - 50 ngày thì thu hoạch. Sau khi thu hoạch, thu dọn sạch sẽ, vệ sinh rế, khay thức ăn... chuẩn bị lứa nuôi kế.
- Dùng vợt nylon nhỏ thu hoạch, cho vào thùng giấy cùng với rế, cỏ tươi di chuyển xa dế không chết (100 km). Có thể đông lạnh sau khi rửa sạch dế bằng nước sạch hoặc nước muối 2% và cho vào khay đông lạnh.
c) Nuôi dế trong xô nhựa
- Chọn loại xô nhựa đường kính khoảng 50cm, cao 60cm. Nếu không đủ kinh phí mua lồng bàn làm nắp đậy thì có thể thay thế bằng bìa cứng, ở giữa khoét lỗ có đường kính 3 - 4cm để thông khí và tiện quan sát.
- Để đảm bảo quy trình sinh sản, mỗi xô chỉ cho ghép 30 con cái và 15 con đực trưởng thành. Dế chỉ đẻ trong vòng hai tháng là thải loại.
- Chuẩn bị khay đẻ cho dế có hình gạt tàn thuốc lá chứa đất ẩm, dày 1,5cm. Xếp khay vào các xô dế bố mẹ và lấy khay ra sau mỗi ngày để đưa đi ấp, sau đó tiếp tục đưa khay mới vào xô nuôi để dế đẻ tiếp. Mỗi ngày, 30 con dế mẹ có thể đẻ hàng nghìn trứng.
- Trước khi cho khay dế đẻ vào xô ấp nở, cần chuẩn bị hai khăn bông vuông (loại khăn lạnh lau mặt) đã được nhúng nước. Đặt một khăn dưới đáy xô sau đó đặt khay trứng lên trên. Đặt tiếp khăn ướt thứ hai lên trên mặt khay trứng để giữ độ ẩm. Sau đó, đậy nắp xô. Nhiệt độ cần thiết cho trứng nở khoảng 24 - 25 độ C. Sau 3-4 ngày, thay khăn ướt một lần để giữ độ ẩm. Sau 9 - 10 ngày, toàn bộ trứng trong khay bắt đầu nở. Khi trứng đã nở hết, lấy khay ra khỏi thùng và chuyển dế con vào thùng nuôi. Trước khi chuyển dế con vào xô nuôi, phải vệ sinh xô sạch sẽ, dưới đáy và xung quanh xô rải cỏ xanh được rửa sạch, rưới nước lên kèm theo một ít cám viên (loại cám nuôi gà con) đã nghiền nhuyễn. Khi dế trưởng thành, cần chia dế sang xô khác để dế lớn nhanh.
- Thức ăn cho dế: cỏ, cám hỗn hợp. Tùy theo lứa tuổi mà thức ăn được cho vào đáy xô nhiều hay ít. Hàng ngày, phun nước quanh thành xô để dế uống.
4. Phòng và trị bệnh
Với phương châm phòng bệnh là chính, thực hiện tốt chương trình 3 sạch: Ở sạch, ăn sạch, uống sạch. Đặc biệt, khi thời tiết hoặc môi trường sống thay đổi, cần phải vệ sinh, chăm sóc nuôi dưỡng thật tốt để tăng cường sức đề kháng, chống stress gây hại cho dế...
* Bệnh đường ruột:
- Nguyên nhân: Có thể do mật độ quá cao, chuồng nuôi quá nóng ẩm hoặc chuồng nuôi bị nước đổ vào lẫn phân, thức ăn gây ô nhiễm môi trường hoặc thức ăn bị ôi mốc, nước uống lẫn phân, dơ bẩn, mất vệ sinh...
- Triệu chứng: Dế đang ăn uống, khỏe mạnh bình thường, đột ngột bỏ ăn chỉ uống nước rồi yếu dần, râu gãy ngang, phân nước trắng gục, 7- 10 ngày sau thì dế chết. Bệnh này rất dễ lây lan sang những con ở cùng một xô, rất khó trị.
- Phòng và trị bệnh: Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Phòng bệnh là chính bởi, khi chúng ta phát hiện ra triệu chứng thì đã muộn. Tốt nhất nên giữ gìn vệ sinh chuồng nuôi sạch sẽ, khô ráo, thoáng mát, thức ăn, nước uống phải thay rửa hàng ngày...

Kỹ thuật nuôi dế, Nguồn: Báo Nông nghiệp số 127, năm 2008